Theo van gogh heleen hartmans

Biograaf Hans Luijten over Jo van Gogh-Bonger: ‘Zij verspreidde Vincents kunst als een predikant’

Eind gaat Jo Bonger plotseling toch in op het huwelijksaanzoek dat ze een jaar eerder had afgewezen – ze had het voorzien op een andere man, diens rozen stonden op tafel toen ze het onverwachte aanzoek kreeg. Die verliefdheid is echter op niets uitgelopen. Ze vreest een oude vrijster te worden, net als haar twee oudere zussen, en Parijs lokt – de stad waar een broer van haar woont, alsmede de met hem bevriende Nederlander die om haar hand heeft gevraagd.

Vlak voor Kerst geeft ze in de Franse hoofdstad alsnog het jawoord aan kunsthandelaar Theo van Gogh. Het is het begin van oprecht huwelijksgeluk, maar ook van ellendige jaren. Ze slaagt er aanvankelijk niet eens in hem te zien; op 24 december reist Theo overhaast af naar Arles. Zijn oudere broer Vincent, een schilder aan wie hij innig verknocht is, heeft in een vlaag van verwarring zijn oor afgesneden. Een paar maanden later krijgt hij opnieuw een mentale inzinking en moet hij worden opgenomen. Kort na hun trouwdag doet hij een poging tot zelfmoord.

Met de geboorte in januari van Vincent Willem, de zoon van Theo en Jo, lijken de zaken ten goede te keren. Jo ziet voor het eerst haar zonderlinge zwager, die flink blijkt te zijn o

Hans Luijten is senior onderzoeker bij het Van Gogh Museum en mede-editeur van de zesdelige editie Vincent van Gogh – De brieven.

Meer over Hans Luijten

Samenvatting

Bij weinigen bekend, maar niet minder invloedrijk: Jo van Gogh-Bonger (), de vrouw van Theo en schoonzus van Vincent van Gogh. Toen de broers kort na elkaar overleden, ontfermde zij zich vanaf over Van Goghs artistieke nalatenschap en wijdde de rest van haar leven aan de verspreiding en bekendmaking ervan. Ze publiceerde zijn brieven, organiseerde tentoonstellingen in binnen- en buitenland en verkocht strategisch aan particulieren en invloedrijke kunsthandelaren. Voor de reputatie van Van Goghs kunst waren haar inspanningen cruciaal. Maar ook in andere opzichten leidde ze een boeiend leven. Niet alleen was ze bevriend met vooraanstaande schrijvers en kunstenaars, ook was ze actief binnen de Sociaal-Democratische Arbeiderspartij en nauw betrokken bij de ontluikende vrouwenbeweging. Ze had één zoon, die vernoemd was naar zijn oom: hij was de tweede belangrijke Vincent in haar leven.

Op basis van rijk bronnenmateriaal, waaronder niet eerder gepubliceerde dagboeken, documenten en brieven, schetst Hans Luijten het veelzijdige leven van deze geëngageerde vrouw die zich in de decennia rond daadkrachtig m

Vertaaldag Archief

Cees Koster

Onlangs verscheen (van de hand van Hans Luijten, onderzoeker bij het Van Gogh Museum) een kloeke biografie van Jo van Gogh-Bongers (–), de weduwe van Theo van Gogh, de broer van Vincent die iedereen kent. Haar claim to fame is dat zij er goeddeels in haar eentje voor heeft gezorgd dat Vincent na zijn dood kon uitgroeien tot de wereldberoemde schilder die hij nu is door onvermoeibaar zijn werk te promoten en verspreiden en door de briefwisseling tussen de broers voor een groot publiek te ontsluiten. Aanvankelijk leidde zij het leven van een jonge Amsterdamse vrouw uit de middenklasse, maar door haar huwelijk met Theo van Gogh kwam ze in aanraking met de Parijse kunstwereld. Na zijn dood in bleef ze op jarige leeftijd min of meer ontredderd achter als alleenstaande moeder en keerde ze samen met haar eenjarige zoon (Vincent Willem genaamd, naar zijn oom) terug naar Nederland in het bezit van een onnoemelijke hoeveelheid kisten en mappen met schilderijen en tekeningen. Alles voor Vincent heet de biografie en die naam verwijst zowel naar de zoon als naar de zwager.

Jo van Gogh-Bongers door Isaac Israëls ()

Enerzijds leidde ze een tragisch leven (op jarige leeftijd werd ze voor de tweede keer weduwe na het overlijden van de kunstschilder

Bonger, Johanna Gezina ()

BONGER, Johanna Gezina, vooral bekend als Jo van Gogh-Bonger (geb. Amsterdam – gest. Laren ), beheerde de nalatenschap van Theo en Vincent van Gogh. Dochter van Hendrik Christiaan Bonger (), commissionair en assuradeur, en Hermine Louise Weissman (). Jo Bonger trouwde (1) op in Amsterdam met Theo van Gogh (), kunsthandelaar; (2) op in Bussum met Johan Cohen Gosschalk(), kunstenaar. Uit huwelijk (1) werd 1 zoon geboren; (2) bleef kinderloos.

Jo Bonger groeide op als middelste van tien in een remonstrants, liberaal gezin uit de kleine burgerij van Amsterdam – drie broertjes stierven op jonge leeftijd. Haar jongste broer was de later bekende criminoloog Willem Adriaan Bonger (). Jo volgde een beroepsopleiding tot lerares Engels, waarvoor ze in haar laatste studiejaar twee maanden in Engeland verbleef. Na haar studie werkte ze op een meisjesinternaat in Elburg en een meisjes-hbs in Utrecht.

Van Gogh

De beste band had Jo met broer Andries (), die van eind tot in Parijs woonde. Hij was bevriend met Theo van Gogh, kunsthandelaar in Parijs. In de zomer van vroeg

De vrouw van

De roem van August Macke is mede te danken aan zijn vrouw Elisabeth. Wat dreef haar om haar leven te wijden aan haar man, vraagt CHRISTIANE GRONENBERG zich af. ‘Flechtheim was een van de eersten die de volledige nalatenschap voor een habbekrats wilde opkopen. Natuurlijk heb ik dit aanbod afgeslagen.’

Zoals elk kind droomde ik toen ik klein was wel eens over wat ik later wilde worden. De ene dag probeerde ik me uit als danseres, de andere maakte ik mijn eigen krantje. Ik was wel zeker van wat ik níet wilde worden: de vrouw van. Geluk in het leven, daar ging ik wel zelf voor zorgen, daar had ik geen man voor nodig.

Hoe vaak heb ik met enige argwaan de oren gespitst wanneer ik vrouwen hoorde vertellen hoe belangrijk het werk van hun man was. Soms hadden ze zich tot zijn assistente, muze, secretaresse of, als hij al dood was, beheerder van zijn nalatenschap verklaard. Was het uit vrije wil, of een bizarre vorm van het stockholmsyndroom, waarbij de onderdrukte de bron van onderdrukking verheerlijkt om zo zijn of haar eigen leven draaglijk te maken?

August Macke, Frau des Künstlers mit Hut, foto LWL-Museum für Kunst und Kultur/Neander

Vaak zit de waarheid in het midden. En eigenlijk moet je, zoals Amerikanen zeggen, een mijl in iemand anders schoenen hebben