Nelly sachs biografie



Briefwechsel

Paul Celan, Gisela Dischner
Suhrkamp, Frankfurt am Main,
In Verbindung mit Gisela Dischner herausgegeben und kommentiert von Barbara Wiedemann

 

Door Ton Naaijkens, hoogleraar Duitse Letterkunde en Vertaalwetenschap (UU). Meer over Ton Naaijkens bij Nexus

De afgelopen jaren is het oeuvre van de dichter Paul Celan () enorm uitgebreid door de publicatie van de brieven die hij schreef aan zijn vrouw, zijn redacteuren en uitgevers, zijn vrienden en zijn vriendinnen. De brieven zijn literaire uitingen op zich, hoe ontnuchterend ze soms ook zijn – met name waar het de mens Paul Celan betreft. Vooral de brieven aan zijn vriendinnen hebben de aandacht getrokken, in het bijzonder de briefwisseling met de dichteres Ingeborg Bachmann (). Dat laatste heeft niet alleen met de beroemdheid van de twee correspondenten te maken, maar ook met de tragiek van de onbereikbare liefde waardoor hun relatie gekenmerkt wordt. Uiteraard blijft de briefwisseling van Celan met zijn vrouw Gisèle Lestrange de meest ontroerende en aangrijpende: de tragiek ervan is oneindig veel groter vanwege de dood van hun beider eerste kind en de enorme psychische spanningen van de dichter die zichtbaar worden in elk woord dat hij tot zijn vrouw richt; brieven aan de vrouw met wie je het nauwst ve

Sigrid Undset, Nobelprijswinnares

Sigrid Undset was de eerste en enige Noorse vrouw die een Nobelprijs voor Literatuur ontving. Vooral haar boeken die zich in de Middeleeuwen afspelen werden beroemd, maar daarnaast schreef ze nog vele andere boeken.

Elf Jaar

De Noorse Undset werd op 20 mei geboren in Kalundborg, Denemarken. Ze was de dochter van een Noorse archeoloog en een Deense moeder. Op haar tweede ging het gezin in Oslo wonen. Haar vader was inmiddels ziek. Tot haar elfde woonde ze in Oslo in een hecht gezin. Op haar elfde verloor ze haar vader en kwam het gezin financiëel in de problemen. Als kind was ze al geïnteresseerd in geschiedenis en literatuur. Zowel haar vader als haar moeder hielden van geschiedenis en literatuur en brachten die voorliefde over op Undset en haar twee zussen. Dit eerste deel van haar leven beschrijft ze in de autobiografie Elf Jaar ().

Jonge werkende Vrouw

Na de dood van haar vader was Undset door financiële problemen niet in staat om te gaan studeren. Op zestienjarige leeftijd ging Undset werken en die ervaring als werkende vrouw, tussen andere werkende vrouwen, tekende haar leven. Tien jaar lang werkte Undset als secretaresse. Ze hield niet van haar werk en ’s avonds probeerde ze te schrijven. Ze begon aan een boek dat

Vandaag is het precies jaar geleden dat de dichteres Rose Ausländer (11 mei, ) in Tsjernivtsi onder de naam Rosalie Beatrice „Ruth“ Scherzer werd geboren. De joodse, uit de Boekovina stammende dichteres, die haar gedichten in het Engels en het Duits schreef, overleed op 3 januari in een Joods verpleeghuis in Düsseldorf. De laatste elf jaar van haar leven was ze bedlegerig, verliet haar kamer niet en hield zich enkel en alleen nog met het schrijven van gedichten bezig.

Levensloop in het kort
Tijdens de Eerste Wereldoorlog, in , bezetten de Russische troepen haar geboortestad. Ze vluchtte met haar ouders naar Boedapest en later naar Wenen. Na terugkeer in verlaat ze een jaar later op aanraden van haar moeder wederom Tsjernivtsi. Ze emigreert met haar studievriend Ignaz Ausländer naar Amerika en gaat daar als boekhoudster aan de slag. In de tot door haar geredigeerde American Herold almanak schrijft ze haar eerste gedichten. Ze trouwt in met haar studievriend Ignaz Ausländer. Dat huwelijk houdt tot stand. In dat jaar wordt ze Amerikaanse staatsburger. In is de officiële scheiding. Rose Ausländer behoudt de naam van haar ex-man tot aan haar dood.

Samen met haar moeder verstopt ze zich van tot in een kelder en overleeft. Meer dan van haar joodse medeburgers uit Tsjernivt

[/2]

Ronald Bos
Een oproep van de meester
Gisela Dischner over haar geheime liefde met Paul CelanGa naar voetnoot+

‘Als ik aan Celan denk, denk ik aan hem als nog geen vijftig. Het is voor mij erg vreemd me voor te stellen dat ik hem al twaalf jaar overleefd heb. Ik ben de jongste, ik kan dat eigenlijk helemaal niet denken.’ Dit zegt Gisela Dischner (62), hoogleraar germanistiek in Hannover, als ik in het najaar van met haar praat over de dichter Paul Celan, met wie zij een tot nu toe geheim gehouden relatie heeft gehad. Een jaar daarvoor heb ik haar leren kennen door de in eigen beheer uitgegeven brieven die zij van augustus tot begin , een paar maanden voor zijn dood, van Celan ontving. Voor alles wat met Celan samenhangt, interesseer ik me sinds ik begin jaren negentig zijn gedichten leerde kennen. In die tijd bezocht ik, voor een artikel in Het Oog in 't Zeil, zijn geboorteplaats in de Bukowina, op zoek naar het ‘land waarin mensen en boeken wonen’ (Celan).

Paul Celan () werd uit joodse ouders geboren in Czernowitz, een Habsburgse stad die nu in de Oekraïne ligt, net over de Roemeense grens. Hij begon als scholier gedichten te schrijven, toen de oorlog zijn leven verwoestte. Terwijl hij in een werkkamp in Roemenië zat,

"De dood is een meester uit Duitsland"

Het gedicht "Todesfuge" (Fuga van de dood) bevat gitzwarte, smartelijke poëzie. Een man fluit zijn Joden tevoorschijn, lezen we, en laat hen een graf in de aarde graven. We zien schoorstenen van crematoria roken, een SS'er beveelt een groepje Joodse muzikanten de "dood zoeter te spelen." Celan zet het goudgele haar van Margarete tegenover het asgrauwe haar van Sulamith (geciteerd naar Sulammith uit Hooglied ). En dan die zin: "De dood is een meester uit Duitsland." Van deze gedachte is Celan () de levende echo geworden. Het is de beroemdste zin uit de Duitse literatuur van de twintigste eeuw.

Dankzij "Todesfuge", in geschreven, werd Celan kort na de oorlog beroemd. Door het monnikenwerk van Ton Naaijkens, hoogleraar Duitse letterkunde en vertaalwetenschap in Utrecht en sinds bezig met de vertaling van Celans verzamelde gedichten, kunnen we nu voor het eerst in het Duits én het Nederlands kennisnemen van deze moeilijk toegankelijke poëzie. Voor Nederlandse begrippen een kostbaar boek - maar het is de prijs waard, als we het doorzettingsvermogen en de liefde waarmee dit boekwerk is vertaald en uitgegeven in ogenschouw nemen.

Leven

Om Celans gedichten beter te begrijpen moeten we weten langs welke lijnen zijn leven verliep.