Hoofdpersoon biografie leven in de verbeelding
‘In haar dagboeken is Hella Haasse een emotionele, soms labiele vrouw’
Het Haasse-kastje is net uitgeruimd. Hoge stapels boeken staan op het bureau van Aleid Truijens, in het werkkamertje naast de entree van haar Amsterdamse benedenwoning. Zevenenhalf jaar werkte zij aan Leven in de verbeelding, haar biografie van schrijver Hella S. Haasse (). Niet fulltime – ‘dat is niets voor mij’ – maar naast haar werk als columnist en boekrecensent voor de Volkskrant.
Haasse geldt als een van de allergrootste Nederlandse auteurs van de vorige eeuw. Ze schreef historische romans als Het woud der verwachting, Mevrouw Bentinck en Een nieuwer testament, romans over Nederlands-Indië (Oeroeg, Heren van de thee, Sleuteloog), waar Haasse opgroeide, en veel meer. Bijzonder zijn haar autobiografische teksten, in gebundeld in Het dieptelood van de herinnering; Haasse vermengde al genres en schreef al over het combineren van schrijven en moederschap toen nog bijna niemand dat deed. Of begreep. Ondanks haar succes bleef ze een eenling, een klasse apart: je had de Grote Drie – Hermans, Reve, Mulisch – én Haasse.
Haar biograaf had aan materiaal geen gebrek. Naast de tientallen romans, essay- en verhalenbundels waren er brieven, aantekeningen, een zwart schrift met ‘verboden gedachten’,
Het zwarte schrift
Aan het eind van haar leven gaf Hella Haasse hoog op van de papierversnipperaar. Ze was begonnen op te ruimen, overwoog wat ze te triviaal of te intiem vond om na haar dood na te laten, en voedde heel wat paperassen aan de shredder – een ‘heerlijk instrument’ – die naast haar stoel bij het raam stond. Het was vooral de vraag of ze haar ‘zwarte schriften’, waarin ze haar persoonlijkste ontboezemingen noteerde, had versnipperd.
Nu haar biografie er is, blijkt dat ze, shredder of niet, een schat aan materiaal heeft nagelaten: tientallen dozen in het Literatuurmuseum, met schoolschriften, kindertekeningen, agenda’s, dagboekachtige aantekeningen, sinterklaasgedichten, brieven, schriften met verhalen en toneelstukken, cabaretteksten, stapels manuscripten, teksten voor lezingen en radio- en tv-optredens, treinkaartjes en vliegtickets, restaurantrekeningen en fanmail. Heel veel foto’s en dia’s. Dan waren er ook nog eindeloos veel recensies en interviews, haar dierbaarste boeken, en een privé-archief dat haar dochters beheerden. Daarin bevindt zich één zwart schrift met ‘verboden gedachten’, zoals ze het zelf noemde.
Met die schat kon biografe Aleid Truijens de drama’s in Haasse’s leven uitgebreid belichten. De rode lijn daarin is eenzaamheid en het gevoel bui
Schrijver Hella Haasse was niet zoals we haar kenden, blijkt uit biografie
Hella Haasse, die geldt als de grootste Nederlandse schrijfster uit de vorige eeuw, was achter de schermen een heel andere vrouw dan haar lezers haar kenden. Volgende week verschijnt haar biografie Leven in de verbeelding waarin duidelijk wordt dat ze vaak eenzaam was en moeite had met het gezinsleven. Biograaf Aleid Truijens had toegang tot het hele literaire en persoonlijke archief van Haasse en kreeg medewerking van haar familie.
Haasse was vaak op televisie. "Daar zien we een makkelijk pratende, charmante, goedlachse vrouw", zegt Truijens. "Dat was ze voor de buitenwereld ook. Maar Haasse had grote moeite om echt contact te maken met andere mensen."
Bubbel van boeken
'Ik kan eigenlijk niet leven en omdat ik niet kan leven schrijf ik', is een veelzeggende zin uit een van Haasses dagboeken. Het werd de leidraad voor Truijens' biografie, vertelt zij. "Het klinkt tamelijk dramatisch en komt helemaal niet overeen met hoe mensen Hella Haasse kennen van haar boeken, haar optredens en de televisie."
Als 7-jarige schrijft Haasse al verhaaltjes over haar eenzaamheid. Ook als volwassene voelt ze dat ze nergens bij hoort. "Eigenlijk speelde
In zijn &#;met zorg geschreven boek&#; over de eerste dertig levensjaren van W.F. Hermans wijdt Willem Otterspeer twee hele hoofdstukken aan Hermans als lezer. In het elfde hoofdstuk van De mislukkingskunstenaar (), &#;Lezen&#;, komt de lectuur van de middelbare scholier Hermans aan bod. Het vierentwintigste hoofdstuk, &#;Hij las&#;, behandelt Hermans&#; lectuur in de Tweede Wereldoorlog. Van de door Otterspeer geraadpleegde archivalia wordt het &#;Lijstje van boeken die mij het meest getroffen hebben, resp. &#;openbaringen&#; waren, &#;vereerde&#; schrijvers&#;, in de oorlog door Hermans samengesteld, herhaaldelijk opgevoerd. De eerste foto van een volwassen Hermans, in deze biografie, toont hem lezend.
Overigens staan pa en ma Hermans in het illustratiekatern eveneens lezend afgebeeld, hun gezichten afgewend van camera en fotograaf. Otterspeer beschrijft het gezin waarin Hermans opgroeit als &#;een in zichzelf gekeerde wereld&#;. Hermans wordt in isolement opgevoed: op straat spelen is er niet bij. De biograaf geeft angst als motief voor de strikte beslotenheid van dit gezin, dat radicaal burgerlijk is. Uit angst wordt nooit iets weggegooid, uit angst wordt alles achter slot en grendel bewaard.
Krasse constatering: in het ouderlijk huis
Op 29 september overleed Hella S. Haasse op jarige leeftijd. Ze liet een groot, veelzijdig en indrukwekkend literair oeuvre na. In de loop van haar leven groeide zij in haar publieke rol van wijze, vriendelijke en evenwichtige beschouwer. Maar wie zat er achter het welbekende beeld dat van haar bestond? Wie was de beroemde schrijfster als dochter, echtgenote en moeder?
Aleid Truijens werkte bijna acht jaar lang aan haar biografie, waarvoor ze de medewerking van de erfgenamen en toegang tot het gehele literaire en persoonlijke archief kreeg. De brieven, egodocumenten en gesprekken die zij voerde met mensen die Hella Haasse persoonlijk kenden, leverden opmerkelijke nieuwe informatie op. Haasse mocht dan een zondagskind lijken, zelf vond ze haar leven verre van gemakkelijk. Voor het eerst lezen we hoe ze het conventionele leven probeerde te leiden dat van haar verwacht werd, terwijl ze haar toevlucht zocht in haar verbeelding – alleen daar voelde ze zich thuis.
Truijens’ monumentale en rijkgeïllustreerde biografie toont hoe sterk Haasses leven en werk verweven zijn. We zien hoe het meisje dat werd geboren in voormalig Nederlands-Indië en op haar twintigste naar Nederland verhuisde, zich ontwikkelde tot de grootste schrijfster uit ons taalgebied.